Γιατί κερδίζει ο Ομπάμα;

Ο Τζέιμς Κάρβιλ, επικεφαλής της εκστρατείας του Μπιλ Κλίντον το 1992, έγινε γνωστός για την περίφημη φράση του, απόρροια της αδιαμφισβήτητης πείρας του στο να κατάγει εκλογικές νίκες: «Είναι η οικονομία, ηλίθιε». Οι εν ενεργεία πρόεδροι που είναι πάλι υποψήφιοι κερδίζουν αν οι προοπτικές της οικονομίας είναι θετικές, αλλά είναι πιο ευάλωτοι - όπως ο Τζορτζ Μπους, πατήρ - όταν οι καιροί είναι δύσκολοι. Πράγματι σε όλη την Ευρώπη - τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και τη Βρετανία - κυβερνήσεις έχουν ανατραπεί λόγω μίας κρίσης που δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν.

Με βάση τον κανόνα αυτό, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα έπρεπε σήμερα να βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία των ΗΠΑ, το εισόδημα των νοικοκυριών συρρικνώθηκε το 2011 για τέταρτο διαδοχικό έτος. Η ανεργία επιμένει σε υψηλά επίπεδα, σε πείσμα του πακέτου μέτρων τόνωσης της οικονομίας του 2009, ύψους 787 δισ. δολαρίων, και οι τιμές των ακινήτων, αν και σε ελαφρά ανάκαμψη, παραμένουν κάτω από τα επίπεδα αιχμής του 2008.

"Κι όμως ο Ομπάμα δείχνει να έχει σημαντικές πιθανότητες επανεκλογής. Ενας λόγος είναι ότι δεν υπάρχει αξιόπιστος τρόπος να διαμορφωθεί μία άμεση κρίση για την αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής και η κληρονομιά που κουβαλάει ο Ομπάμα - αναλαμβάνοντας τα ηνία στο μέσον μίας πολύ μεγάλης οικονομικής και χρηματοπιστωτικής καταστροφικής - είναι βέβαιο ότι μετράει. Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο νεότερος και ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν φέρουν προφανώς μεγαλύτερη ευθύνη για τη χρηματοοικονομική κρίση από τους διαδόχους τους, οι οποίοι καλούνται να μαζέψουν τα... σπασμένα.

Επίσης, όπως ο Ζου Ενλάι απάντησε όταν ερωτήθηκε από τον Χένρι Κίσινγκερ για τις συνέπειες της Γαλλικής Επανάστασης «είναι πολύ νωρίς να κρίνει κάποιος» (αν και ο Ζου προφανώς νόμιζε ότι η ερώτηση αναφερόταν στις επιπτώσεις της φοιτητικής εξέγερσης του Γαλλικού Μάη το 1968 στο Παρίσι). Η αποτίμηση και καταγραφή των επακριβών συνεπειών της πολιτικής και των θεσμικών μεταρρυθμίσεων - και η εκτίμηση του πότε θα «κάνουν απόσβεση» - είναι μία επώδυνα περίπλοκη διαδικασία. Εξάλλου, συμβαίνουν παράλληλα και πολλά άλλα. Ο Ομπάμα δεν θα μπορούσε να γνωρίζει ότι η ευρωπαϊκή κρίση θα είχε μεγάλο αντίκτυπο στις αμερικανικές τράπεζες και δεν είχε τη δυνατότητα να πράξει κάτι περισσότερο, ώστε να πείσει τους Ευρωπαίους ηγέτες να δώσουν λύση στα προβλήματά τους.

Η μακροπρόθεσμη επιτυχία της οικονομίας και η ικανότητά της να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας, εξαρτάται από την ενίσχυση της παραγωγικότητας, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από τις καινοτομίες σε τεχνικό και οργανωτικό επίπεδο. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να το πετύχουν αυτό κουνώντας ένα μαγικό ραβδί.

Μπορούν όμως να επηρεάσουν την ανάπτυξη της παραγωγικότητας. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται η αφετηρία του θεμιτού διαλόγου, διότι η άμεση λήψη μέτρων για τη δημιουργία θέσεων εργασίας δεν βοηθά κατ' ανάγκη.

Η λήψη εσφαλμένων μέτρων τόνωσης απειλεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη σε μελλοντική ανάπτυξη της παραγωγικότητας, διοχετεύοντας εργατικό δυναμικό σε λάθος τομείς απασχόλησης (ή διατηρώντας τους εκεί). Μεγάλης κλίμακας δημόσια έργα, ιδίως όταν έχουν απλώς στόχο να εξασφαλίσουν εργασία σε όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα στον μικρότερο δυνατό χρόνο, οδηγούν σε ελλείψεις στο εργατικό δυναμικό που είναι διαθέσιμο για περισσότερο παραγωγικές θέσεις απασχόλησης.

Στη δεκαετία του 1930, ορισμένες κυβερνήσεις επεδίωξαν να γίνουν δημοφιλείς στην κοινή γνώμη μέσα από μεγάλης κλίμακας προγράμματα δημοσίων έργων. Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς και οι οπαδοί του προώθησαν την αντίληψη ότι ακόμη και εκ πρώτης όψεως άχρηστα έργα, όπως η κατασκευή των πυραμίδων στην αρχαία Αίγυπτο, είχαν νόημα. Η οπαδός του Κέινς, Τζόαν Ρόμπινσον, ανησυχούσε ιδιαίτερα από το ότι ο Χίτλερ έδειχνε να το αντιλαμβάνεται γρηγορότερα από τις δημοκρατικές κυβερνήσεις. Ο Χίτλερ, είχε επισημάνει με σαρκαστικό τρόπο, έλυσε τα προβλήματα της Γερμανίας «βάφοντας άσπρο τον Μέλανα Δρυμό και στρώνοντας με πλαστικό δάπεδο τον Πολωνικό Διάδρομο" ("painting the Black Forest white and putting down linoleum in the Polish Corridor").

Η αλήθεια είναι ότι οι αυξημένες δαπάνες, που κατά τους Κεϊνσιανούς ήταν απλώς ένας τρόπος να τονώσουν τη συνολική ζήτηση, προκάλεσαν στρεβλώσεις. Υπό τον Χίτλερ, η γερμανική οικονομία στη δεκαετία του 1930 πέρασε σε έναν μηχανισμό χαμηλότερης παραγωγικότητας, προκειμένου να παράγει εξοπλισμούς και κακής ποιότητας μεταποιητικά αγαθά, κανένα από τα οποία δεν θα ήταν χρήσιμο σε μία οικονομία της αγοράς.

Τέτοιου τύπου κακή διαχείριση πόρων δεν ήταν απλώς μία απειλή που χαρακτήρισε την περίοδο μεταξύ των πολέμων. Η μεγάλης έκτασης άνθηση των κατασκευών στην Ισπανία πριν από το 2008 απέβη εξίσου επιβλαβής όσο και η υψηλή ανεργία που επακολούθησε διότι ενθάρρυνε μία ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων να στραφεί προς υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα που δεν απαιτούσαν εμπειρία και ειδικές ικανότητες.

Ομως, το να αφήνεται η κρίση ανεξέλεγκτη είναι μία τρομακτική επιλογή. Ενα σοβαρό και μακροχρόνιο φαινόμενο μεγάλης κλίμακας ανεργίας είναι ολέθριο, διότι καταστρέφει τη βάση δεξιοτήτων μίας οικονομίας, υποσκάπτει το ανθρώπινο δυναμικό και προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Ως εκ τούτου η κυβερνητική πολιτική θα πρέπει να είναι αντικείμενο σε τεστ με μεγαλύτερο βάθος χρόνου: Πόσο αποτελεσματικά κινητοποιούνται οι νέες πρωτοβουλίες και αναπτύσσονται οι δεξιότητες; Ομως, η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν βρίσκεται στο ότι οι «σοφοί» πλέκουν το εγκώμιο του Ομπάμα. Ο λόγος που χαίρονται είναι ότι χαίρονται και οι αγορές, μετά την πρόσφατη ανακοίνωση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας για λήψη νέων μέτρων τόνωσης.

Αν και οι ενδείξεις ότι τα μέτρα τόνωσης νομισματικού χαρακτήρα οδηγούν σε αυξημένες επενδύσεις και η ανάκαμψη στον επιχειρηματικό τομέα είναι περιορισμένες, οι επιπτώσεις τους στις αγορές και τις αξίες γενικώς είναι πολύ εύκολο να πιστοποιηθούν. Οι αξίες των πάσης φύσεως περιουσιακών στοιχείων δημιουργούν ένα σημαντικό «αίσθημα πλούτου που καθορίζει την αίσθηση που έχουν οι ίδιοι οι πολίτες για το βιοτικό τους επίπεδο. Καθώς πολλοί Αμερικανοί παρακολουθούν με ανησυχία τη μηνιαία απόδοση των ιδιωτικών συνταξιοδοτικών τους προγραμμάτων, η μόνη οικονομική στατιστική που μετράει είναι ότι ο δείκτης S&P έχει επανέλθει στα προ του 2008 επίπεδα.

Το αποτέλεσμα είναι πως δεν είναι πλέον η πραγματική κατάσταση της οικονομίας, αλλά η εικόνα των αγορών και αξιών που έχει την πρώτιστη σημασία. Η εικόνα αυτή όμως μπορεί να απέχει πολύ από την πραγματικότητα, που σημαίνει ότι όσο περισσότερο η επικρατούσα πολιτική σοφία προσδίδει αποφασιστική εκλογική σημασία στην οικονομία τόσο μεγαλύτερος είναι ο πειρασμός να αντιμετωπίζεται ως καίριας σημασίας ο αντίκτυπος της νομισματικής πολιτικής στις αξίες και όχι στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

Στην Αμερική, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα είναι μοιραίο να αποκτήσει πιο έντονο πολιτικό χαρακτήρα ως αποτέλεσμα. Οι Ρεπουμπλικανοί θα αποδώσουν την ήττα τους στα νομισματικής φύσεως μέτρα της Fed (κι όχι στην αναποτελεσματικότητα της γεμάτης γκάφες προεκλογικής εκστρατείας του Μιτ Ρόμνεϊ).

Την ίδια ώρα στην Ευρώπη, μπροστά στον Ομπάμα και τη Fed, πολλοί ηγέτες ίσως καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι τους συμφέρει περισσότερο ο μεγαλύτερος απευθείας έλεγχος στην κεντρική τράπεζα. Με δεδομένες της δυσκολίες να επιβληθεί τέτοιος έλεγχος στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η επόμενη μεγάλη πρόκληση για το ευρώ ίσως να είναι το εντεινόμενο κλίμα για επάνοδο στα εθνικά νομίσματα.

Ο κ. Χάρολντ Τζέιμς, καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Princeton και καθηγητής Ιστορίας στο European University Institute της Φλωρεντίας, είναι ο συγγραφέας του νέου βιβλίου, «Krupp: A History of the Legendary German Firm»
Του Harold James
Πηγή:kerdos.gr