«Με βάση τα δεδομένα, θα ήταν κανείς τουλάχιστον αφελής ώστε να πιστεύει ότι η ελληνική οικονομία έχει μπει σε δρόμο πραγματικής ανάκαμψης»

« Είναι πλέον ευρέως γνωστό ότι τα προγράμματα διάσωσης που τέθηκαν σε ισχύ είχαν ως πρωταρχικό στόχο τη διάσωση των υπερεκτεταμένων γερμανικών, γαλλικών και άλλων ευρωπαϊκών τραπεζών»

«η επικράτηση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος «debt prison» («φυλακή οφειλετών») για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. »

Με τη διευθέτηση των διασώσεων, οι ελληνικές τράπεζες και ο συστημικός κίνδυνος που εγκυμονούσαν διαχωρίστηκαν από το υπόλοιπο μέρος του συστήματος. Τελικά, ήταν ο τραπεζικός τομέας που κατά κύριο λόγο διασώθηκε ** Το σχέδιο για το ευρώ είναι ατελές και περιέχει πολλά ελαττώματα. Αν παραμείνει ως έχει, αμφιβάλλω ότι η Ευρωζώνη θα διαρκέσει πολύ καιρό. Η Ευρωζώνη είναι το μεγαλύτερο πείραμα διαχωρισμού δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής

Ο Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου Η συνέντευξη που ακολουθεί με τον Δημήτρη Β. Παπαδημητρίου, πρόεδρο του διεθνούς φήμης Levy Economics Institute της Νέας Υόρκης, εκτελεστικό αντιπρόεδρο και καθηγητή Οικονομικών στην έδρα «Jerome Levy» στο Bard College, αφορά τα γραφήματα για τη δήθεν ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, προτάσεις για την ενίσχυση της χρηματοδότησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και της δημοσιονομικής πολιτικής, τον ελαττωματικό σχεδιασμό της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης και το μέλλον της Ευρωζώνης.

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα μιας συνέντευξης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες στο ηλεκτρονικό έντυπο «Truthout», με τον τίτλο «Η ελληνική κρίση και τα μαύρα σύννεφα πάνω από την αμερικανική οικονομία».

* Συμφωνείτε με τις εκτιμήσεις κυβερνητικών στελεχών και Ευρωπαίων αξιωματούχων, ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης;

- Τα στοιχεία δείχνουν ότι η οικονομία συνεχίζει να βρίσκεται σε ύφεση για 24 συνεχόμενα τρίμηνα. Φυσικά, υπάρχει το ενδεχόμενο ότι το τρίτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους θα μπορούσε να εμφανίσει μηδενική ύφεση, ή ακόμη και μια πολύ μικρή ανάπτυξη, αλλά η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ ρευστή και δεν αφήνει πολλά περιθώρια για ενθουσιασμό. Ο βιομηχανικός τομέας της χώρας είναι υπανάπτυκτος, οι εξαγωγές βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα και η εγχώρια ζήτηση αιμορραγεί.

Επιπλέον, κάθε αντιστροφή, είτε λόγω εγχώριων είτε ευρωπαϊκών κραδασμών, θα ωθήσει την οικονομία σε ακόμη βαθύτερο αρνητικό έδαφος. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τόσο η Γερμανία όσο και η Ιταλία μόλις κατέγραψαν αρνητικά ποσοστά ανάπτυξης, ενώ η Γαλλία βρίσκεται σε στασιμότητα. Τέλος, η ρευστότητα στην αγορά παραμένει έντονα περιορισμένη λόγω της εύθραυστης κατάστασης των ελληνικών συστημικών τραπεζών και η υψηλή φορολογία αποτελεί τροχοπέδη στην οποιαδήποτε προοπτική για επενδύσεις. Ανάμεσα σε όλα αυτά, συνεχίζεται η πολιτική της ακραίας λιτότητας. Με βάση αυτά τα δεδομένα θα ήταν κανείς τουλάχιστον αφελής ώστε να πιστεύει ότι η ελληνική οικονομία έχει μπει σε δρόμο πραγματικής ανάκαμψης.

* Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων από τα προγράμματα διάσωσης κατέληξαν σε γερμανικές, γαλλικές και άλλες ευρωπαϊκές τράπεζες. Ποιος ακριβώς διέσωσε ποιον στη συγκεκριμένη περίπτωση;

- Είναι πλέον ευρέως γνωστό ότι τα προγράμματα διάσωσης που τέθηκαν σε ισχύ είχαν ως πρωταρχικό στόχο τη διάσωση των υπερεκτεταμένων γερμανικών, γαλλικών και άλλων ευρωπαϊκών τραπεζών, οι οποίες είχαν αγοράσει πολλά ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου λόγω των σχετικά υψηλών επιτοκίων. Υπήρχε σαφώς μια περίπτωση υποτιμολόγησης του κινδύνου, επειδή η σκέψη ήταν ότι τα ελληνικά ομόλογα ήταν παρόμοια με τα ομόλογα άλλων χωρών στην Ευρωζώνη, ανεξάρτητα από την απόκλιση των υποκείμενων πραγματικών οικονομιών. Τα χρήματα από τα προγράμματα διάσωσης παρείχαν το χρόνο που χρειάζονταν αυτές οι τράπεζες για να ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα σε χαμηλότερες τιμές.

Αυτά τα ομόλογα κατέληξαν στα χαρτοφυλάκια κυρίως των μεγάλων ελληνικών και κυπριακών τραπεζών και σε ορισμένα ιδιωτικά κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου. Φανταστείτε τι θα είχε συμβεί αν αυτά τα ομόλογα ήταν ακόμη στα χαρτοφυλάκια των ευρωπαϊκών τραπεζών και η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να τα εξυπηρετήσει.

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ευρώπης και των ΗΠΑ θα βρισκόταν ενώπιον σοβαρών κινδύνων λόγω της αλληλεξάρτησης που υπάρχει στον τομέα της χρηματοδότησης. Με τη διευθέτηση αυτών των διασώσεων, οι ελληνικές τράπεζες και ο συστημικός κίνδυνος που εγκυμονούσαν διαχωρίστηκαν από το υπόλοιπο μέρος του συστήματος. Τελικά, ήταν ο τραπεζικός τομέας που κατά κύριο λόγο διασώθηκε.

Μέχρι να έρθει η ανάκαμψη, θα τρίζουν τα κόκαλα του Ιπποκράτη και για την κατάσταση της Υγείας στη χώρα* Οι ελληνικές τράπεζες παραμένουν εύθραυστες και υποκεφαλαιοποιημένες και ως εκ τούτου δεν είναι σε θέση να συμβάλουν στην ανάκαμψη της οικονομίας. Μια πρόσφατη και πολύ μεγάλη σε όγκο μελέτη του Levy Economics Institute προτείνει ως εναλλακτικό μοντέλο χρηματοδότησης, ιδίως για την εκκίνηση νέων επιχειρήσεων και τις ανάγκες των υφιστάμενων μικρών επιχειρήσεων, αλλά και ως εναλλακτική πολιτική για την αντιμετώπιση της φτώχειας, το συνεταιριστικό τραπεζικό τομέα. Ποια είναι η εμπειρία των ΗΠΑ και της Ευρώπης γύρω από τις συνεταιριστικές τράπεζες;

- Στην Αμερική δεν υπάρχουν καθαυτό συνεταιριστικές τράπεζες. Υπάρχουν αυτό που λέμε «πιστωτικές ενώσεις» και τράπεζες κοινοτικής ανάπτυξης. Οι πιστωτικές ενώσεις έχουν καθιερωθεί σε όλη την επικράτεια των Ηνωμένων Πολιτειών και καταγράφουν μια πολύ επιτυχημένη διαδρομή και δεν επηρεάστηκαν καθόλου από την κρίση των subprime δανείων του 2007-09.

Οι πιστωτικές ενώσεις αρχικά δημιουργήθηκαν με σκοπό την εξυπηρέτηση πελατών που είχαν κάποια κοινά χαρακτηριστικά -δηλαδή αποτελούσαν εργαζομένους ενός μεγάλου οργανισμού, όπως ο ΟΗΕ, ή μεγάλων επιχειρήσεων, όπως η ΙΒΜ, ή κατοικούσαν στην ίδια περιοχή, π.χ. στο Hudson Valley στα βόρεια της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, και ούτω καθεξής. Σήμερα οι καταθέτες δεν χρειάζεται να έχουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό. Οι υφιστάμενες πιστωτικές ενώσεις δεν είναι πολύ μεγάλες και εξυπηρετούν τους τοπικούς πελάτες, δεδομένου ότι είναι γεωγραφικά εστιασμένες.

Οι τράπεζες κοινοτικής ανάπτυξης είναι παρόμοιες οντότητες και παρέχουν τραπεζικές υπηρεσίες σε ιδιώτες και επιχειρήσεις με περιορισμένη πιστωτική ιστορία, σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε γεωργικές και απομακρυσμένες περιοχές ή σε αστικές περιοχές όπου οι μεγάλες τράπεζες δεν θεωρούν ότι υπάρχουν ευκαιρίες κερδοφορίας, προκειμένου να επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους στους κατοίκους αυτών των περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό, οι τράπεζες κοινοτικής ανάπτυξης κάνουν πολύ καλή δουλειά στο να εξυπηρετούν τις ανάγκες και τα συμφέροντα εκείνων που βρίσκονται εκτός του τραπεζικού συστήματος.

Οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι κυρίως ευρωπαϊκό φαινόμενο και κάποιες από αυτές έχουν εξελιχθεί σε πολύ σημαντικές οντότητες στις αντίστοιχες χώρες τους και είναι αρκετά μεγάλες. Αλλες συνεχίζουν την αποστολή της παροχής υπηρεσιών για ανθρώπους και περιοχές που αποφεύγουν οι μεγάλες τράπεζες. Οι πιο επιτυχημένες συνεταιριστικές τράπεζες είναι στη Γερμανία. Υπάρχει σοβαρό ενδιαφέρον από τις γερμανικές συνεταιριστικές τράπεζες να επεκτείνουν το μοντέλο και τη λειτουργία τους στην Ελλάδα. Θεωρώ όμως ότι δεν τις χρειαζόμαστε.

Μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα ελληνικό συνεταιριστικό τραπεζικό σύστημα πολύ διαφορετικό από αυτό που σήμερα υπάρχει στη χώρα και το οποίο δεν αποδίδει καλά. Η πρότασή μας για τη συνεταιριστική τραπεζική στην Ελλάδα ενσωματώνει μια ισχυρή ρυθμιστική και εποπτική δομή, με πλήρη διαφάνεια, και καθοδηγείται από ένα ισχυρό και επαγγελματικό διοικητικό συμβούλιο, που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες ρευστότητας όχι με τη μορφή των «κόκκινων» δανείων, αλλά με την προώθηση της περιφερειακής επιχειρηματικότητας. Αυτές οι τράπεζες θα συμβάλουν στην επανεκκίνηση του κινητήρα οικονομικής ανάπτυξης, ιδιαίτερα μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας.

Οι μεγάλες συστημικές τράπεζες στην Ελλάδα δεν είναι σε θέση να κάνουν κάτι τέτοιο, καθώς βρίσκονται ακόμη στη διαδικασία ενίσχυσης των ισολογισμών τους και έχουν ουσιαστικά δημιουργήσει την πιστωτική κρίση που ανέφερα νωρίτερα.

* Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων ετών, η Ελλάδα έχει επαναταξινομηθεί από ανεπτυγμένη οικονομία σε αναδυόμενη αγορά, με τα επίπεδα ανεργίας, φτώχειας και ανισότητας να αντανακλούν εκείνα των χωρών του Τρίτου Κόσμου στη δεκαετία του 1970. Δεδομένου ότι το τρέχον πολιτικό κλίμα στην Ε.Ε. είναι απίθανο να αλλάξει κάποια στιγμή σύντομα, και η Ελλάδα πιθανότατα θα παραμείνει παγιδευμένη σε ένα φαύλο κύκλο χρέους, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει τρόπο απόδρασης από το καθεστώς πεονίας που έχει επιβληθεί από τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη, γιατί να μην εξετάσει μια νέα κυβέρνηση την επιλογή της αποχώρησης της Ελλάδας από την Ευρωζώνη;

- Ο χαρακτηρισμός της Ελλάδας ως αναδυόμενης αγοράς είναι σημαντικός μόνο για τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τους επενδυτές, προκειμένου να γνωρίζουν τους δυνητικά υψηλότερους κινδύνους όσον αφορά τις επενδύσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου εμφανίζει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως σωστά επισημάνατε, μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας. Εάν συνεχιστεί η τρέχουσα δημοσιονομική πολιτική, όπως φαίνεται ότι θα γίνει, θα χρειαστούν πολλά χρόνια, πάνω από μια δεκαετία, για να επιστρέψει η χώρα στα προ της κρίσης επίπεδα παραγωγής και απασχόλησης. Μιλάμε δηλαδή για «δύο χαμένες δεκαετίες», ενώ η χώρα θα εξακολουθεί να είναι υπερχρεωμένη.

Επομένως, είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς γιατί πρέπει να παραμείνει η Ελλάδα στην Ευρωζώνη, όπου ο χώρος άσκησης δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής είναι τόσο πολύ περιορισμένος. Η έξοδος ωστόσο από την Ευρωζώνη συνεπάγεται σοβαρές επιπτώσεις, που ίσως είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν, τουλάχιστον για αρκετά χρόνια.

Αλλά όπως έχω υποστηρίξει στο πρόσφατο παρελθόν, ορισμένα από αυτά τα δύσκολα ζητήματα μπορεί να αντιμετωπιστούν με την εισαγωγή ευελιξίας στη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, μέσω της δημιουργίας ενός παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος, χωρίς έξοδο από το ευρώ. Η όλη διαδικασία απαιτεί ένα προσεκτικά σχεδιασμένο πρόγραμμα υπό την εποπτεία της Τραπέζης της Ελλάδος και το οποίο θα συντονίζεται από την ΕΚΤ, η οποία θα ελέγχει τις πληθωριστικές πιέσεις. Ενα παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα μπορούσε να προσφέρει ανακούφιση στο πρόβλημα της μαζικής ανεργίας και να συνεισφέρει ρευστότητα προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Η ιδέα του παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν είναι κάτι καινούργιο και έχει προταθεί από ορθόδοξους και ετερόδοξους οικονομολόγους, καθώς επίσης και από τραπεζίτες, ως μία από τις λύσεις για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Οπως θα διαπιστώσατε, δεν είμαι υπέρ της εξόδου από την Ευρωζώνη, αλλά η λύση δεν είναι η συνέχιση της σημερινής δημόσιας πολιτικής.

* Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της Ευρωζώνης;

- Το σχέδιο για το ευρώ είναι ατελές και περιέχει πολλά ελαττώματα. Αν παραμείνει ως έχει, αμφιβάλλω ότι η Ευρωζώνη θα διαρκέσει πολύ καιρό. Η Ευρωζώνη είναι το μεγαλύτερο πείραμα διαχωρισμού δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Αυτό το πείραμα δεν έχει στεφθεί με επιτυχία στο παρελθόν και δεν θα πετύχει τώρα. Ακόμα και ο πατέρας της ιδέας του ευρώ, ο Robert Mundell, έχει συμφωνήσει με την εκτίμηση όσον αφορά τον ελαττωματικό σχεδιασμό του ευρώ.

Η δυσκολία μέχρι σήμερα είναι ότι το ευρώ έχει αποτελέσει πραγματικό χρυσωρυχείο για τη Γερμανία και μερικές άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά. Η Γερμανία, ιδίως, έχει εξελιχθεί σε παραγωγό χαμηλού κόστους και έχει καταφέρει να λειτουργεί μέσα σε ένα κοινό νομισματικό καθεστώς, το οποίο διαθέτει ένα νόμισμα που είναι υπερτιμημένο για τον ευρωπαϊκό Νότο, αλλά πολύ φθηνό για τις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά -και κυρίως την ίδια τη Γερμανία.

Αν διορθωθούν τα βασικά ελαττώματα στο σχεδιασμό του ευρώ, έτσι ώστε η Ευρωζώνη να αποτελέσει πραγματική ένωση χωρών τόσο δημοσιονομικά όσο και νομισματικά, το καθεστώς του ευρώ δεν θα είναι πλέον τόσο ευεργετικό για τη Γερμανία όσο είναι σήμερα.

Υπάρχει συνεπώς ισχυρή αντίσταση από τη Γερμανία για τη μεταρρύθμιση και την ολοκλήρωση του έργου του ευρώ. Αλλά ίσως η παρότρυνση της ΕΚΤ από τη Γαλλία, να προχωρήσει στην υποτίμηση του ευρώ, έτσι ώστε να υπάρξει αναζωπύρωση των ευρωπαϊκών εξαγωγών, να αποτελεί μια ελπιδοφόρα ένδειξη για το μέλλον της Ευρωζώνης. Αλλα ελπιδοφόρα σημάδια για επείγουσες μεταρρυθμίσεις μπορεί να προέλθουν παραδόξως από την πρόσφατη πτώση στους ρυθμούς ανάπτυξης στις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης, δηλαδή τη Γαλλία, την Ιταλία και κυρίως τη Γερμανία.

* Ποια είναι η εκτίμησή σας για μια πιθανή αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της επέκτασης της ωριμότητας των δανείων και με ακόμη χαμηλότερα επιτόκια;

- Αυτή μπορεί να είναι ενδεχομένως η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τη διάσπαση της τρόικας. Αυτή η πρόταση ωστόσο δεν αποτελεί λύση για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, διότι προϋποθέτει ότι η χώρα θα εξελιχθεί σε Γερμανία ή σε Κίνα προκειμένου να παράγει ένα αρκετά μεγάλο πλεόνασμα, ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει το χρέος της.

Αυτό που προβλέπω, συνεπώς, σε περίπτωση που εφαρμοστεί αυτή η μορφή αναδιάρθρωσης χρέους, είναι η επικράτηση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος «debt prison» («φυλακή οφειλετών») για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Χ.Ι. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (πρόεδρος του Levy Economics Institute της Νέας Υόρκης)

Enet.gr